Kirkja og vísindi - heiladauði

Samkvæmt gamalli kirkjulegri hefð hefur guðspjallamaðurinn Lúkas einatt verið umræddur sem læknirinn Lúkas. Eitthvað er sennilega til í þessu, því þessi söguhefð er fjarska gömul og lífseig. Lúkas er talinn vera höfundur/ritstjóri samnefnds guðspjalls, Lúkasarguðspjalls og Postulasögunnar. Margt styður þessa kenningu um höfund þessara rita og að Lúkas hafi verið kunnugur í lækningaaðferðum síns tíma.  Enginn myndi kalla hann lækni í dag, hefðum við tækifæri á að sjá hvernig hann gekk til verka. Margt hefur breyst síðan hann gekk á jarðarkringlunni - ekki minnst læknavísindin.

Ástæða þess að ég sest nú niður og skrifa þessi fátæklegu orð mín hér í dag er eftirminnilegt samtal sem ég átti fyrir nokkru um líknarmorð (euthanasia). Við sátum nokkur saman og spjölluðum vandamálin sem standa fyrir dyrum allra trúarhreyfinga, þeirra sem ekki lifa í fullkomni afneitun á heiminum og því sem hann gefur.  Við vorum fjögur sem sötruðum kaffi og borðuðum lussekatter (saffranssnúða). Tvö af okkur vorum voru mótmælendur af Lúterskum grunni, ein rómverskur katólikki og einn utan trúfélaga.

Vangaveltur okkar fjölluðu um virðinguna fyrir lífinu. Mannlega virðingu og viðhald lífs.  Umræðurnar voru heitar á köflum, en sameiginlegur vilji okkar til að finna lausn á vandamálinu án neinna kreddukasta var yfirsterkari tilfinningahitanum.

Umræðan fór frá líknardrápi til skilgreiningarinnar um "dauða" þ.e.a.s. hvað sé endanlegur dauði einnar manneskju. Við urðum öll sátt um að heiladauði, væri líklega hugtakið sem gæfi fyllilegasta stöðvun starfsemi líkamans sem lífheildar.  Öndun og hjartsláttur eru forsendur þess að líkaminn fái til sín næringu og súrefni. Þegar þessum þáttum er ekki að dreifa, deyja frumur og líkaminn tapar skjótt eiginleikum sínum og lífi.  Það hefur verið sýnt fram á að þótt engin mælanleg starfsemi sé til lengur í heila einstaklings, er hægt með öndunarvél að framlengja líf líffæra.

Með þessari aðferð, sem lengi hefur verið notuð, hefur gefist tækifæri til að sýna fram á að samspil heila og líkama er rofið. "Heiladauði" hefur verið mikið notað hugtak af læknastétt og oft í formi hálfgerðs "lausnarorðs". Hér á ég við að í vitund fólks er orðið "heiladauði" merkingarberandi fyrir "endalok lífs" eða "endalok NN eins og hún eða hann var "og við þekktum hann/hana öll". 

Heiladauði er ekki samheiti dauða. Heiladauði er ekki orð sem þýðir ekki dauði, eða er jafngildi dauða, heldur ERdauði.  Heiladauði er því ekki "kóma" eða eins og það nefnist á ensku coma - heldur fullkominn heiladauði. Fólk getur vaknað út kóma, enda þá er fyrir hendi hluti eða fullkomin heilastarfsemi sem af einhverjum orsökum hefur verið lömuð, en mælanleg/sýnileg. Kóma hefur í grófum dráttum verið skipt í tvö stig: PVS (Persistent Vegitative State) og MCS (Minimally Conscious State). 

Hér er ekki verið að búa til "enn eina dauðaskilgreiningu". Hér er bara verið að gefa hinu þekkta nafn. Fólk getur dáið af ýmsum orsökum. Fólk getur "skilið við" vegna sjúkdóms, hjartaáfalla, slysa og svo framvegis. Sumum er "bjargað til baka", öðrum ekki.   Sumir komast fljótt eða eftir lengri tíma úr sínu alvarlega veikindaástandi meðan aðrir deyja.  Hér gerist að fólk getur fengið það sem kallast heiladauði; lok starfsemi heila. Þetta er óafturkræft ástand. Líkamanum er hægt að halda gangandi, en hugsun og personuleiki. Þessi dauði einstaklingsins er endanlegur.

Gamlar kreddur sem við þekkjum frá tímum Nikolausar Kóperníkusar [1473 - 1543] og Galíleos Galílei [1564-1642] um að sólin hefði verið miðja sólkerfisins voru jafn fjarstæðukenndar á sínum tíma eins og álit og hugmyndir fólks í dag um að hjartsláttur og púls sé til sönnunar fyrir því að sálin sé enn til staðar í einstaklingum (jafnvel þótt engin heilastarfsemi sé fyrir hendi). Hversu margir hafa ekki í sögu Ísland (og heimsins) verið kviksettir þar sem engin púls var mælanlegur og hjartsláttur sömuleiðis?  Flest þekkjum við einhverjar sögur þar að lútandi.  Hjartað stýrist af heilanum og öndunin með. Því er það þegar heilinn deyr að sál og líkami skiljast að og líf fjarar út.

Ágústínus kirkjufaðir, sem sannarlega vildi ekki meina að hugur og sál væru tengd heilanum, sagði "að þegar starfsemi heilans, sem stýrir líkamanum lýkur, hverfur sálin frá líkamanum. Því þegar starfsemi heilans, sem er svo að segja í þjónustu sálarinnar, hættir vegna einhvers galla eða röskunar af einhverju tagi, er það eins og sálin sé ekki lengur til staðar og hefur farið burt. [De Gen. ad lit., LVII, kap. 19; PL 34, 365]. Orð Ágústínusar eru gömul en styðja frá fornu fari þessa hugsun um brotthvarf persónunnar. Hann hafði ekki sömu tæki og við í dag til að skera úr um hvort heilastarfsemi væri fyrir hendi, en samt gefur okkur hugmynd um hversu lengi þessar pælingar hafa verið í gangi - og eflaust svo lengi sem mannleg vitund hefur verið fyrir hendi.

Jæja, við sátum og ræddum þessi mál fram og til baka. Ég vissi að einhver hafði reynslu af því að náinn fjölskyldumeðlimur hafði dáið heiladauða. Síðar fengum við að vita að hafa verið í öndunarvél í 3 mánuði hafi þessi ættingi verið aftengdur og í kjölfarið hafi öll líkamleg starfsemi hætt. Það kom á óvart að það var einmitt sú manneskja sem var mest "pró" eða jákvæð fyrir "heiladauðaskilgreiningunni".

Við sem sátum þarna og drukkum ofmarga kaffibolla og borðuðum of margar piparkökur og lussekatter komum þennan dag úr ólíkum áttum, félagslega, trúarlega, hvað varðar fjölskyldustöðu og lífssýn. Síðan hafa leiðir okkar komið saman nokkur skipti. Öll úr mismundi áttum, leidd af sannleiksþrá og að geta talað ábyrgt og yfirvegað um spurningar lífsins. Öll ákváðum við að gefa rödd hvors annars rými og að vera tekin til álita. Ekkert af okkur ákvað að koma aftur eða að við mæltum okkur mót, en við höfum hist síðan dregin af virðingunni fyrir hvort öðrum, viljanum að læra eitthvað nýtt og að vera náungi náunga okkar.

Athugasemdir

[, 8.12.2008 kl. 17:26]

Skoðanaskipti eru nauðsynleg í öllum fræðum og milli fræða. Þetta efni verður seint krufið til mergjar en nauðsynlegt er að halda svona umræðu lifandi. Eigðu góðan dag

[Baldur Gautur Baldursson, 8.12.2008 kl. 20:19]

Það var einmitt það sem var svo frábært, að við, trúuð, trúlaus, eða tilheyrandi mismunandi trúarsoðunum gátum rætt þessi málefni. Það er alltaf fyrsta stigið.  Það verður sennilega aldrei sátt um þessi mál. Svo sem ekki við því að búast.  En á meðan við ræðum málin og vinnum með þau pastoralt, þurfa þau ekki að koma eins mikið á óvart í hvert skipti sem þau krefjast viðbragða - þegar síst skyldi!   :)